Τι είναι μια κρίση πανικού;
«Καθώς καθόμουν εκεί, ξαφνικά με κατέκλυσε μια συντριπτική αίσθηση τρόμου χωρίς καμία προειδοποίηση. Η καρδιά μου άρχισε να χτυπά τόσο δυνατά που το ένιωθα στον λαιμό μου, και το στήθος μου σφίχτηκε σαν να με πίεζε ένα αόρατο βάρος. Κάθε ανάσα μου φαινόταν ρηχή και απεγνωσμένη, σαν να πνιγόμουν. Τα χέρια μου έγιναν ιδρωμένα, έτρεμαν, και μια ζάλη έκανε τα πράγματα γύρω μου να γυρίζουν. Ένιωθα ναυτία στο στομάχι και ανατριχίλες σε όλο το σώμα από τον φόβο ότι μπορεί να χάσω τον έλεγχο, ακόμα και να πεθάνω. Το δωμάτιο φαινόταν να κλείνει γύρω μου, και παρόλο που ήξερα ότι ήταν παράλογο, δεν μπορούσα να διώξω το συναίσθημα ότι κάτι φοβερό θα συμβεί.»
Αν έχετε βιώσει μία ή περισσότερες από αυτές τις εμπειρίες, ίσως υποφέρετε από κρίσεις πανικού. Αυτά τα επεισόδια μπορεί να είναι εξαιρετικά τρομακτικά και να σας αφήσουν με ένα αίσθημα ευαλωτότητας και σύγχυσης. Είναι σημαντικό πρώτα να αποκλείσετε οποιαδήποτε ιατρική αιτία που θα μπορούσε να προκαλεί αυτά τα συμπτώματα. Η συμβουλή ενός επαγγελματία υγείας είναι κρίσιμη για να αποκλειστούν παθήσεις όπως προβλήματα καρδιάς, θέματα με τον θυρεοειδή ή άλλες ιατρικές καταστάσεις που μπορεί να μιμούνται τα συμπτώματα της κρίσης πανικού. Μόλις αποκλειστούν οι ιατρικές αιτίες, ένας επαγγελματίας ψυχικής υγείας μπορεί να σας βοηθήσει να κατανοήσετε καλύτερα τις εμπειρίες σας και να αναπτύξετε στρατηγικές για να διαχειριστείτε και να μειώσετε τη συχνότητα αυτών των ενοχλητικών επεισοδίων. Να θυμάστε, η αναζήτηση βοήθειας είναι ένα ζωτικό βήμα προς τη βελτίωση της ευημερίας σας.
Οι κρίσεις πανικού είναι σύντομες, ξαφνικές εξάρσεις έντονου άγχους, με συμπτώματα που είναι τα ίδια με εκείνα του έντονου φόβου. Η αντίδραση “μάχη ή φυγή” είναι μια φυσιολογική ανθρώπινη αντίδραση που συμβαίνει σε απάντηση στον φόβο, όταν ένα άτομο βρίσκεται σε φυσικό κίνδυνο, προκειμένου να προστατευθεί.
Αυτό περιλαμβάνει τρεις κύριους τύπους αντιδράσεων:
- Σωματικές αντιδράσεις όπως αυξημένος καρδιακός ρυθμός, αυξημένος ρυθμός αναπνοής, αυξημένη ροή αίματος προς τους μυς και τα σημαντικά όργανα, εφίδρωση και μυϊκή ένταση.
- Νοητικές αντιδράσεις όπως η αναζήτηση απειλητικών πληροφοριών σε καταστάσεις άγχους.
- Συμπεριφορές όπως η αποφυγή φοβισμένων καταστάσεων ή η αλλαγή της συμπεριφοράς σε αυτές τις καταστάσεις.
Τι συμβαίνει όταν έχω μια κρίση πανικού;
Ο εγκέφαλός μας είναι εξαιρετικά καλός στο να εντοπίζει απειλές. Αυτές οι απειλές μπορεί να είναι άμεσες, φυσικές απειλές, αλλά και φανταστικές. Μια κρίση πανικού συμβαίνει όταν ενεργοποιείται η αντίδραση απειλής, ενώ ίσως να μην υπάρχει προφανής, φυσική απειλή. Αν βιώσετε οποιοδήποτε από τα σωματικά συμπτώματα της αντίδρασης «μάχη ή φυγή» χωρίς φανερό λόγο, μπορεί να αισθανθείτε πολύ φόβο.
Όταν είμαστε αγχωμένοι, τα βέλτιστα επίπεδα οξυγόνου και διοξειδίου του άνθρακα διαταράσσονται, επειδή αρχίζουμε να αναπνέουμε υπερβολικά. Αν το σώμα δεν μπορεί να επαναφέρει τα επίπεδα του διοξειδίου του άνθρακα στα φυσιολογικά επίπεδα, εμφανίζονται επιπλέον συμπτώματα όπως ζάλη, αίσθηση ελαφρύτητας στο κεφάλι, πονοκέφαλος, αδυναμία, μυρμήγκιασμα στα άκρα και ακαμψία στο σώμα. Όταν κάποιος βρίσκεται σε πανικό, αυτές οι φυσιολογικές αισθήσεις μπορεί να είναι αρκετά ενοχλητικές, καθώς μπορεί να εκληφθούν ως σημάδια επικείμενου κινδύνου, όπως μια καρδιακή προσβολή. Ωστόσο, αυτά τα συμπτώματα σχετίζονται κυρίως με την αντίδραση «μάχη ή φυγή» και την ταχεία αναπνοή και όχι με φυσικά προβλήματα.
Άτομα που βιώνουν συχνά κρίσεις πανικού αναπτύσσουν τη συνήθεια να ελέγχουν συνεχώς το σώμα τους για οποιαδήποτε αίσθηση, όπως αυτές που περιγράφονται παραπάνω. Κάθε σύμπτωμα, μόλις αναγνωριστεί, μπορεί να ερμηνευτεί ως σημάδι κινδύνου, και ένας κύκλος σκέψεων μπορεί να ξεκινήσει, ο οποίος τροφοδοτεί την επιδείνωση των αρχικών συμπτωμάτων. Αυτοί οι τύποι σκέψεων μπορεί να περιλαμβάνουν:
- Καταστροφικές σκέψεις για τις σωματικές αισθήσεις (π.χ. «Η καρδιά μου χτυπάει γρήγορα, νιώθω σφίξιμο στο στήθος – μπορεί να παθαίνω καρδιακή προσβολή!»).
- Υπερεκτίμηση της πιθανότητας να συμβεί μια κρίση πανικού (π.χ. «Σίγουρα θα πάθω κρίση πανικού αν πάω στον κινηματογράφο»).
- Υπερεκτίμηση των συνεπειών μιας κρίσης πανικού, δηλαδή το να πιστεύει κάποιος ότι οι συνέπειες της κρίσης πανικού θα είναι πολύ σοβαρές ή πολύ αρνητικές (π.χ. «Θα λιποθυμήσω», «Θα γελοιοποιηθώ», «Οι άλλοι θα νομίζουν ότι έχω πρόβλημα»).
Όταν αισθανόμαστε άγχος ή αναμένουμε ότι θα αισθανθούμε άγχος, συχνά προσπαθούμε να το ελέγξουμε. Ένας κοινός τρόπος είναι η αποφυγή καταστάσεων όπου μπορεί να πανικοβληθούμε. Μπορεί να προσπαθήσετε να αποτρέψετε κρίσεις πανικού αποφεύγοντας:
- Καταστάσεις στις οποίες είχατε κρίσεις πανικού στο παρελθόν.
- Καταστάσεις που είναι δύσκολο να ξεφύγετε ή να λάβετε βοήθεια, όπως τα μέσα μαζικής μεταφοράς, τα εμπορικά κέντρα ή η οδήγηση σε ώρες αιχμής.
- Δραστηριότητες που μπορεί να προκαλέσουν παρόμοιες αισθήσεις, όπως σωματική άσκηση, κατανάλωση καφέ, σεξουαλική δραστηριότητα ή έντονη συναισθηματική φόρτιση.
Ένας άλλος τρόπος είναι η χρήση «συμπεριφορών ασφαλείας», όπως το να βεβαιωθείτε ότι βρίσκεστε κοντά σε μια έξοδο ή να στηρίζεστε σε έναν τοίχο. Μπορεί επίσης να προσπαθήσετε να αποσπάσετε την προσοχή σας κάνοντας κάτι, όπως το να περπατάτε ή να ακούτε μουσική. Αυτές οι συμπεριφορές δεν είναι από μόνες τους επιβλαβείς, αλλά η απόλυτη εξάρτηση από αυτές μπορεί να αυξήσει το άγχος, αν βρεθείτε σε μια κατάσταση όπου δεν θα μπορέσετε να τις χρησιμοποιήσετε.
Πότε μπορεί να συμβούν κρίσεις πανικού;
Οι κρίσεις πανικού μπορεί να εμφανιστούν σε ένα ευρύ φάσμα καταστάσεων και μερικές φορές φαίνονται να προκύπτουν από το πουθενά. Ας δούμε κάποιες από αυτές:
Καταστάσεις στη ζωή όπου ο φόβος της απώλειας γίνεται έντονος, όπως η πραγματική ή αναμενόμενη απώλεια αγαπημένων προσώπων, απώλεια της υγείας ή της ζωής, απώλεια κοινωνικής θέσης, σχέσεων, ευκαιριών, ασφάλειας, προστασίας ή αυτονομίας, μπορούν να προκαλέσουν κρίσεις πανικού. Επιπλέον, σημαντικές αλλαγές στη ζωή, όπως η μετακόμιση, η έναρξη ή το τέλος σχέσεων, η απόκτηση παιδιών, η έναρξη, η αλλαγή ή το τέλος της επαγγελματικής σταδιοδρομίας, είναι καταστάσεις όπου ο φόβος της απώλειας και το άγχος που σχετίζεται με αυτές μπορούν να γίνουν έντονα και να προκαλέσουν κρίσεις πανικού, λόγω της αβεβαιότητας και των σημαντικών προσαρμογών που απαιτούνται.
Οι κρίσεις πανικού δεν προέρχονται πάντα από αρνητικές εμπειρίες ζωής· αντιθέτως, θετικές εμπειρίες μπορούν επίσης να τις προκαλέσουν, αφήνοντάς σας να αναρωτιέστε: «Όλα πάνε καλά, γιατί έχω κρίσεις πανικού τώρα;» Για παράδειγμα, ο γάμος, αν και συναρπαστικός και χαρούμενος, μπορεί να φέρει έντονο άγχος και στρες σχετικά με την απώλεια αυτονομίας και την ανάληψη ευθυνών. Η έναρξη μιας νέας δουλειάς συχνά συνοδεύεται από την πίεση να αποδείξει κανείς την αξία του, να ανταποκριθεί σε νέες προσδοκίες και να προσαρμοστεί σε ένα νέο περιβάλλον. Η απόκτηση προαγωγής, αναγνώρισης ή βραβείου, αν και επιθυμητή ως ανταμοιβή της σκληρής δουλειάς, συχνά συνοδεύεται από αυξημένες ευθύνες και την προσδοκία να διατηρηθεί ο ίδιος ρυθμός, προκαλώντας άγχος.
Παρομοίως, η απόκτηση παιδιού, παρόλο που μπορεί να είναι κάτι που κάποιος θέλει πολύ, μπορεί να προκαλέσει άγχος λόγω της μετάβασης σε άγνωστο έδαφος με υπερβολικές ευθύνες και μεγάλες αλλαγές στη ζωή. Η αποφοίτηση από το σχολείο, αν και αποτελεί σημαντικό ορόσημο, σηματοδοτεί τη μετάβαση στην επόμενη φάση της ζωής, όπως η έναρξη επαγγελματικής καριέρας, η οποία μπορεί να είναι τρομακτική, καθώς συνοδεύεται από την ενηλικίωση και τις αυξημένες ευθύνες. Η πραγματοποίηση μιας σημαντικής αγοράς, όπως η αγορά νέου σπιτιού, αυτοκινήτου ή άλλης μεγάλης επένδυσης, μπορεί να προκαλέσει άγχος σχετικά με τις οικονομικές αποφάσεις και την πίεση να γίνει η σωστή επιλογή.
Περίοδοι υψηλού στρες, όπως προθεσμίες που πλησιάζουν, σημαντικές εξετάσεις ή οικογενειακές συγκρούσεις, μπορούν να προκαλέσουν κρίσεις πανικού λόγω της αυξημένης πίεσης και του άγχους. Η αναμονή για μελλοντικά γεγονότα, όπως μια μεγάλη παρουσίαση, ένα ραντεβού με γιατρό ή ένα σημαντικό τεστ, μπορεί να ενεργοποιήσει κρίσεις πανικού εξαιτίας του άγχους για τις επερχόμενες πιέσεις. Πολυσύχναστοι ή κλειστοί χώροι, όπως ασανσέρ, μέσα μαζικής μεταφοράς, κλαμπ, θέατρα, μπορεί να προκαλέσουν κρίσεις λόγω της αντιληπτής έλλειψης διαφυγής και της καταπιεστικής παρουσίας άλλων, που μπορεί να εντείνουν τα συναισθήματα πανικού.
Κοινωνικές καταστάσεις που περιλαμβάνουν δημόσια ομιλία ή γνωριμία με νέα άτομα μπορούν επίσης να προκαλέσουν κρίσεις πανικού, καθώς ο φόβος να κριθείτε ή να αξιολογηθείτε αρνητικά αυξάνει το άγχος, ειδικά σε άτομα με κοινωνικό άγχος.
Οι κρίσεις πανικού μπορεί επίσης να εμφανιστούν κατά τη διάρκεια ήρεμων στιγμών, όπως όταν παρακολουθείτε τηλεόραση ή ξεκουράζεστε, όταν το καταπιεσμένο άγχος βγαίνει στην επιφάνεια λόγω της απουσίας απόσπασης της προσοχής, και μπορεί να συμβούν ακόμη και κατά τη διάρκεια του ύπνου, ξυπνώντας σας σε κατάσταση πανικού.
Υπενθυμίσεις παλαιότερου τραύματος μπορεί επίσης να προκαλέσουν κρίσεις πανικού, καθώς το σώμα σας αντιδρά στη μνήμη του τραύματος. Μερικές φορές, οι κρίσεις πανικού συμβαίνουν χωρίς προφανή αιτία, προσθέτοντας στην απρόβλεπτη φύση και τον φόβο που τις περιβάλλει. Η αναγνώριση αυτών των παραγόντων μπορεί να βοηθήσει εσάς και τον επαγγελματία υγείας σας να αναπτύξετε στρατηγικές για τη διαχείριση και τη μείωση της συχνότητας των κρίσεων πανικού.
Κρίσεις Πανικού από την Οπτική της Υπαρξιακής Ψυχολογίας
Η υπαρξιακή ψυχολογία βλέπει τις κρίσεις πανικού όχι απλώς ως συμπτώματα που πρέπει να εξαλειφθούν, αλλά ως σήματα που υποδεικνύουν βαθύτερες υπαρξιακές ανησυχίες. Οι κρίσεις πανικού μπορούν να είναι εκδηλώσεις δυσκολιών στην αντιμετώπιση των υπαρξιακών δεδομένων της ανθρώπινης ύπαρξης.
Μερικά κοινά υπαρξιακά ζητήματα που μπορεί να αποτελέσουν πηγή κρίσεων πανικού είναι:
- Η απουσία νοήματος και σκοπού στη ζωή
- Η δυσκολία αποδοχής της αναπόφευκτης απώλειας, που μπορεί να είναι πραγματική ή αναμενόμενη, και αφορά αγαπημένα πρόσωπα, την υγεία κάποιου, την κοινωνική θέση, τα χρήματα, την ταυτότητα, αλλά και τις ευκαιρίες ή τα όνειρά του
- Συγκρούσεις που προκύπτουν από την ικανότητα κάποιου να επιλέγει και τις ευθύνες που συνοδεύουν αυτές τις επιλογές
- Συγκρούσεις που προκύπτουν από την παραίτηση κάποιου από την αυτονομία ή/και την αυθεντικότητά του για να εξασφαλίσει σχέσεις, κοινωνική θέση, οικονομικό κέρδος
- Δυσκολία στην ανοχή επώδυνων συναισθηματικών εμπειριών (οργή, αδυναμία, ταπείνωση, απόγνωση, ενοχή)
- Συγκρούσεις μεταξύ της επιθυμίας για ελευθερία και αυτονομία και της επιθυμίας για σύνδεση και οικειότητα.
Αυτά τα υπαρξιακά θέματα μπορούν να δημιουργήσουν έντονο άγχος όταν δεν αντιμετωπίζονται και μπορεί να εκδηλωθούν με συμπτώματα πανικού.
Υπαρξιακή-Συνθετική Θεραπεία για τις Κρίσεις Πανικού
Η υπαρξιακή-συνθετική ψυχοθεραπεία συνδυάζει προσεγγίσεις για την ανακούφιση των συμπτωμάτων βραχυπρόθεσμα και την εξερεύνηση των βαθύτερων υπαρξιακών συγκρούσεων μακροπρόθεσμα. Προτεραιότητά της είναι η αντιμετώπιση των άμεσων συμπτωμάτων, καθώς θα χρειαστείτε υποστήριξη για την ανάπτυξη τρόπων διαχείρισης του άγχους σας πριν εξερευνήσουμε τις υποκείμενες υπαρξιακές συγκρούσεις. Προσφέρονται ασκήσεις αναπνοής, ασκήσεις γείωσης και εξατομικευμένες στρατηγικές χαλάρωσης για να σας βοηθήσουν να διαχειριστείτε τα άμεσα συμπτώματα πανικού.
Η θεραπεία στη συνέχεια εξερευνά τις σκέψεις, τις πεποιθήσεις, τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές που προκαλούν και συντηρούν τις κρίσεις πανικού. Ο εντοπισμός αυτών θα σας βοηθήσει να κατανοήσετε τι συμβάλλει στο άγχος σας και τελικά σας εμποδίζει να αντιμετωπίσετε τις βαθύτερες συγκρούσεις.
Σταδιακά, η θεραπεία μεταβαίνει στην εξερεύνηση και κατανόηση των βαθύτερων υπαρξιακών ζητημάτων που βρίσκονται στη βάση των συμπτωμάτων πανικού. Αυτή η φάση περιλαμβάνει την υποστήριξή σας στο να αντιμετωπίσετε και να επιλύσετε τις θεμελιώδεις υπαρξιακές συγκρούσεις, ώστε να μπορείτε τελικά να συμμετάσχετε στη ζωή με μεγαλύτερη ικανοποίηση.
Πηγές:
Center for Clinical Interventions (n,d). Information sheets – Panic. Retrıeved from Panic Disorder Self-Help Resources – Information Sheets & Workbooks (health.wa.gov.au)
Schneider, K. J. (Ed.). (2008). Existential-integrative psychotherapy: Guideposts to the core of practice. Routledge/Taylor & Francis Group.