Μπορούμε να σκεφτούμε τρία κατώφλια που σηματοδοτούν την πορεία της γυναίκας μέσα στο σώμα της: την έναρξη της εμμήνου ρύσεως, τη δυνατότητα της μητρότητας και τη μετάβαση της εμμηνόπαυσης. Κάθε ένα αποτελεί μια στιγμή ρήξης, όπου το σώμα αλλάζει πορεία και καλεί τη γυναίκα να επαναπροσδιορίσει τον εαυτό της. Η εμμηναρχή ανοίγει έναν νέο ορίζοντα γονιμότητας και συχνά γιορτάζεται ως η είσοδος στη γυναικεία ηλικία. Η μητρότητα, όταν βιώνεται, επεκτείνει το σώμα στη δυνατότητα του να δώσει ζωή και πλαισιώνεται από πολιτισμικά σενάρια φροντίδας και αφοσίωσης. Και τα δύο αυτά κατώφλια, παρότι φέρουν ένα τέλος, συνοδεύονται από κοινωνικούς ρόλους που τιμώνται και επιβεβαιώνονται.
Η εμμηνόπαυση είναι διαφορετική. Εδώ το σώμα κλείνει τον κύκλο της γονιμότητας, αλλά κανένας νέος κοινωνικά αναγνωρισμένος ρόλος δεν περιμένει στην άλλη πλευρά. Συχνά περιβάλλεται από σιωπή, στίγμα ή απαξίωση. Αν τα προηγούμενα κατώφλια συνδέονται με την αρχή και την άνθηση της ζωής, η εμμηνόπαυση συχνά φαντάζει ως παρακμή, απώλεια, ακόμη και ως ένας «μικρός θάνατος». Κι όμως, να την περιορίσουμε αποκλειστικά στη βιολογία ή στην παθολογία σημαίνει να χάσουμε την ουσία της: η εμμηνόπαυση είναι ένα βαθύ υπαρξιακό κατώφλι, όπου η γυναίκα έρχεται αντιμέτωπη με ερωτήματα περατότητας, ελευθερίας, ευθύνης, ταυτότητας και νοήματος.
Ένα μεταβαλλόμενο σώμα και ένας μετακινούμενος εσωτερικός κόσμος
Το σώμα βρίσκεται στο επίκεντρο αυτής της μετάβασης. Η εμμηνόπαυση, κυριολεκτικά η «παύση της εμμήνου ρύσεως», αναφέρεται στη διακοπή της ωορρηξίας και στη μείωση των επιπέδων οιστρογόνων και προγεστερόνης, που συνήθως συμβαίνει γύρω στα πενήντα ένα ή πενήντα δύο. Η μετάβαση συχνά είναι ταραχώδης, συνοδεύεται από εξάψεις, νυχτερινές εφιδρώσεις, διαταραχές ύπνου, ευερεθιστότητα, μεταπτώσεις διάθεσης, άγχος, ξεχαστικότητα, «θολούρα», καθώς και αλλαγές στη σεξουαλική επιθυμία και απόλαυση. Συχνά εμφανίζονται και ορατά σημάδια γήρανσης: λέπτυνση του δέρματος, τριχόπτωση, αύξηση βάρους, πόνοι στις αρθρώσεις.
Το σώμα που κάποτε έφερε τη γονιμότητα και τιμήθηκε για τη δυνατότητα να δώσει ζωή, τώρα γίνεται απρόβλεπτο, μερικές φορές αγνώριστο. Μια γυναίκα μπορεί να νιώθει προδοσία: εκεί όπου υπήρχε ρυθμός, τώρα υπάρχει αναστάτωση· εκεί όπου υπήρχε έλεγχος, τώρα παρεμβάλλεται θερμότητα που έρχεται χωρίς προειδοποίηση, ύπνος που χάνεται, συγκέντρωση που διασπάται.
Η σύγχρονη έρευνα δείχνει ότι η εμμηνόπαυση είναι κάτι πολύ περισσότερο από μια ορμονική αλλαγή. Τα σωματικά συμπτώματα — όπως οι εξάψεις, οι εφιδρώσεις και η αϋπνία — συνδέονται στενά με την ψυχική υγεία, ιδίως σε γυναίκες με ιστορικό άγχους ή κατάθλιψης. Όμως η συναισθηματική εμπειρία της εμμηνόπαυσης διαμορφώνεται από ένα δίκτυο παραγόντων: βιολογικές ευαισθησίες, ψυχολογικά χαρακτηριστικά όπως χαμηλή αυτοεκτίμηση ή αυξημένη ανησυχία, αλλά και κοινωνικές πιέσεις όπως οικονομικές δυσκολίες, αυξημένες ευθύνες φροντίδας και έλλειψη υποστήριξης. Όλα αυτά συνυφαίνονται, διαμορφώνοντας το πώς ζει η κάθε γυναίκα αυτή τη μετάβαση.
Υπάρχουν όμως και προστατευτικές δυνάμεις. Γυναίκες που παραμένουν σωματικά δραστήριες, που έχουν σταθερές και ικανοποιητικές σχέσεις, που ενημερώνονται και νιώθουν υποστήριξη, συχνά βιώνουν την περίοδο αυτή πιο ομαλά. Η συμπονετική ιατρική φροντίδα, οι ανοιχτές συζητήσεις και τα κοινωνικά περιβάλλοντα που ομαλοποιούν την εμμηνόπαυση μπορούν να κάνουν σημαντική διαφορά. Πρακτικές όπως η ενσυνειδητότητα, η τακτική άσκηση, οι σταθερές συνήθειες ύπνου και οι πιο θρεπτικές διατροφικές επιλογές μπορούν να υποστηρίξουν τη συναισθηματική σταθερότητα και ευεξία.
Οι ποιοτικές μελέτες αποκαλύπτουν την πολυπλοκότητα αυτής της εμπειρίας. Κάποιες γυναίκες περιγράφουν την εμμηνόπαυση ως περίοδο όπου το σώμα μοιάζει ξένο, εκτός ελέγχου, ακόμη και εχθρικό — κάτι που κλονίζει όχι μόνο τη σωματική άνεση αλλά και την αίσθηση του εαυτού. Άλλες τη βιώνουν ως φυσική, αναπόφευκτη, ακόμη και απελευθερωτική — μια αποβολή προσδοκιών και μια περισσότερο καθαρή αίσθηση του ποια είναι. Αυτή η ένταση ανάμεσα στην απώλεια και τη δυνατότητα είναι που προσδίδει στην εμμηνόπαυση τον βαθιά ανθρώπινο χαρακτήρα της. Είναι μια μετάβαση γραμμένη τόσο στο σώμα όσο και στον εσωτερικό κόσμο.
Ας δούμε πιο αναλυτικά αυτές τις εντάσεις.
Υπαρξιακές συγκρούσεις στη μέση ηλικία
Η εμμηνόπαυση συχνά φέρνει τις γυναίκες αντιμέτωπες με υπαρξιακές συγκρούσεις — τις θεμελιώδεις εντάσεις ανάμεσα σε ό,τι χάνεται και ό,τι μένει ακόμη δυνατό, ανάμεσα στα όρια του σώματος και τις επιθυμίες του εαυτού. Δεν είναι μόνο μια βιολογική μετάβαση, αλλά μια συνάντηση με τις βασικές πραγματικότητες της ζωής. Το σώμα υπενθυμίζει την περατότητα, ενώ ταυτόχρονα αναδύονται ερωτήματα για την ελευθερία, την ευθύνη, την ταυτότητα και το νόημα. Αυτές οι συγκρούσεις μπορεί να ταράξουν, αλλά μπορούν και να ανοίξουν δρόμους αναπροσανατολισμού — την ευκαιρία να ξαναεπιλέξει μια γυναίκα πώς θέλει να ζήσει τα επόμενα χρόνια.
Περατότητα
Η εμμηνόπαυση φέρνει την περατότητα στο προσκήνιο. Το τέλος της γονιμότητας ορίζει ένα όριο: κάποιες δυνατότητες πλέον κλείνουν για πάντα. Η γήρανση γίνεται εμφανής. Ο χρόνος μοιάζει πιο περιορισμένος, πιο πολύτιμος και τα ερωτήματα γύρω από το τέλος της ζωής αποκτούν προσωπικό χαρακτήρα.
Για άλλες γυναίκες, αυτή η συνειδητοποίηση τρομάζει. Για άλλες, οξύνει το βλέμμα. Η περατότητα δεν είναι μόνο απώλεια, αλλά και πρόσκληση: Πώς θέλω να ζήσω από εδώ και πέρα;
Ελευθερία
Μέσα από την αναγνώριση των ορίων γεννιέται η ελευθερία. Η εμμηνόπαυση κλείνει τη δυνατότητα αναπαραγωγής, αλλά φέρνει και μια ελάφρυνση — μια ζωή χωρίς κύκλους, χωρίς το άγχος εγκυμοσύνης. Σε ορισμένα πολιτισμικά πλαίσια, συνοδεύεται και από αυξημένο κύρος και κοινωνική συμμετοχή. Ωστόσο, η ελευθερία σε αυτή τη φάση είναι σύνθετη: η κούραση, η θολούρα, η αϋπνία μπορεί να την περιορίσουν, όπως και οι πιέσεις της εργασίας ή το κοινωνικό στίγμα.
Ευθύνη
Η εμμηνόπαυση συχνά έρχεται σε μια περίοδο αυξημένων ευθυνών: φροντίδα γονιών, στήριξη παιδιών που ενηλικιώνονται, επαγγελματικές και κοινωνικές υποχρεώσεις. Πολλές γυναίκες δίνουν περισσότερα απ’ όσα λαμβάνουν. Η πρόκληση γίνεται η ισορροπία: Πώς φροντίζω τους άλλους χωρίς να εξαφανίζω τον εαυτό μου;
Ταυτότητα
Η ταυτότητα κλονίζεται. Μια γυναίκα μπορεί να μη γνωρίζει τον εαυτό της, ούτε στο σώμα ούτε στο συναίσθημα. Τα πολιτισμικά στερεότυπα — η «γριά», η «άφυλη», η «αόρατη» γυναίκα — εντείνουν τη σύγχυση. Κι όμως, για πολλές, η εμμηνόπαυση γίνεται περίοδος επανεφεύρεσης: μια ευκαιρία να εγκαταλειφθούν παλιοί ρόλοι, να επαναπροσδιοριστούν προτεραιότητες και να ανακτηθούν κομμάτια του εαυτού που είχαν παραμεριστεί. Η ταυτότητα μπορεί να κλονιστεί, αλλά μπορεί και να ξαναχτιστεί σε πιο αυθεντικό έδαφος.
Νόημα
Στον πυρήνα της, η εμμηνόπαυση θέτει ερωτήματα νοήματος. Το τέλος της γονιμότητας ή η σταδιακή μετατόπιση ορισμένων ρόλων μπορεί να αφήσει τις γυναίκες να αναρωτιούνται για τον σκοπό τους. Όμως το νόημα μπορεί να μετακινηθεί και να επεκταθεί. Πολλές περιγράφουν αυτή τη μετάβαση ως «δεύτερη ζωή» — μια περίοδο εξερεύνησης, δημιουργίας και περισσότερο συνειδητής παρουσίας. Η εμμηνόπαυση γίνεται έτσι και τέλος και αρχή: ένας τόπος πένθους παλιών νοημάτων και γέννησης νέων.
Μαζί, αυτές οι συγκρούσεις δημιουργούν ένα τοπίο που είναι και απαιτητικό και γεμάτο δυνατότητες. Η εμμηνόπαυση δεν είναι απλώς μια σωματική αλλαγή αλλά μια βαθιά αναπροσαρμογή: το σώμα αλλάζει, οι ρόλοι μετακινούνται, οι σχέσεις προσαρμόζονται, και οι μακρόχρονες αντιλήψεις για τον εαυτό και τη ζωή αρχίζουν να χαλαρώνουν.
Πολλές γυναίκες χρειάζονται χώρο, χρόνο και μια συμπονετική παρουσία σε αυτή τη διαδικασία. Εδώ η ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει: παρέχει έναν τόπο εξερεύνησης, κατανόησης και συνοδείας στη μετάβαση.
Πώς μπορεί να βοηθήσει η υπαρξιακή ψυχοθεραπεία
Η υπαρξιακή ψυχοθεραπεία προσφέρει μια ξεχωριστή μορφή υποστήριξης στην εμμηνόπαυση. Αντί να την αντιμετωπίζει ως σύνολο συμπτωμάτων που πρέπει να «διορθωθούν», τη θεωρεί κατώφλι όπου έρχονται στο προσκήνιο τα ουσιώδη ερωτήματα της ζωής.
Η θεραπεία δημιουργεί χώρο ώστε η γυναίκα να εξερευνήσει πώς οι αλλαγές στο σώμα επηρεάζουν την ταυτότητα, την αυτοεκτίμηση, τις σχέσεις και την καθημερινότητα. Υπάρχει χώρος για πένθος της απώλειας ρόλων συνδεδεμένων με τη νεότητα, τη γονιμότητα ή τη σεξουαλικότητα, αλλά και για την ανακάλυψη νέων μορφών ελευθερίας. Η θεραπεία προσκαλεί σε στοχασμό γύρω από την περατότητα όχι μόνο ως παρακμή αλλά ως υπενθύμιση της πολύτιμης φύσης του χρόνου. Βοηθά τη γυναίκα να επαναπροσανατολιστεί σε ό,τι πραγματικά τη νοιάζει.
Το νόημα γίνεται κεντρικό στοιχείο. Η θεραπεία δίνει χώρο στις γυναίκες να εκφράσουν το κενό που αφήνουν πίσω τους τα χαμένα νοήματα, ενώ παράλληλα καλλιεργεί νέες πηγές σημασίας. Με αυτόν τον τρόπο, η θεραπεία δεν επιχειρεί να εξαφανίσει τη δυσφορία της εμμηνόπαυσης αλλά να την επαναπλαισιώσει. Η μετάβαση γίνεται λιγότερο μια ιστορία παρακμής και περισσότερο μια διαδικασία αυτοανακάλυψης, βάθους και ανανέωσης.
Σύνοψη
Η εμμηνόπαυση συχνά αντιμετωπίζεται ως ιατρικό πρόβλημα προς επίλυση ή ως μια περίοδος παρακμής προς αντοχή. Είναι όμως κάτι πολύ περισσότερο. Είναι ένα υπαρξιακό κατώφλι που φέρνει στο φως ερωτήματα περατότητας, ελευθερίας, ευθύνης, ταυτότητας και νοήματος. Ενώ η εμμηναρχή και η μητρότητα γιορτάζονται ως επιβεβαιώσεις της θηλυκότητας, η εμμηνόπαυση παραμένει σε μεγάλο βαθμό αθέατη, συχνά στιγματισμένη.
Στην πραγματικότητα, η εμμηνόπαυση δεν είναι ο θάνατος της θηλυκότητας αλλά η αναδιαμόρφωσή της. Είναι ένα βαθιά ανθρώπινο κατώφλι, όπου το σώμα και ο εαυτός ζητούν προσοχή, φροντίδα και ανανέωση. Η υπαρξιακή ψυχοθεραπεία μπορεί να αποτελέσει συνοδοιπόρο σε αυτό το ταξίδι, υποστηρίζοντας τη μετάβαση από την απώλεια προς τη γίγνεσθαι.
Πηγές
Alblooshi, S., Taylor, M., & Gill, N. (2023). Does menopause elevate the risk for developing depression and anxiety? Australasian Psychiatry, 31(2), 165–173.
Brown, L., Hunter, M. S., Chen, R., Crandall, C. J., Gordon, J. L., Mishra, G. D., … & Hickey, M. (2024). Promoting good mental health over the menopause transition. The Lancet, 403(10430), 969–983.
Coltri, M. A. (2025). Menopause and perimenopause: Ethics, rights, well-being. Athens Journal of Law, 12(1), 1–20.
de Beauvoir, S. (2011). The second sex. Vintage Books. (Original work published 1949)
Gunter, J. (2021). The menopause manifesto: Own your health with facts and feminism. Citadel Press.
Newson, L., & Lewis, R. (2021). The definitive guide to the perimenopause and menopause. Vermilion.
Northrup, C. (2006). The wisdom of menopause. Bantam.
Riecher-Rössler, A. (2020). Menopause and mental health. In Mental health and illness of women (pp. 147–173). Springer.
Wood, K., McCarthy, S., Pitt, H., Randle, M., & Thomas, S. L. (2023). Women’s experiences and expectations during the menopause transition. BMC Women’s Health, 23(1).